مجله دانشکده پزشکی دانشگاه علوم پزشکی تهران
سال شصت و پنجم شماره 8 (پیاپی 80، آبان 1386)

دیابت ملیتوس یک اختلال متابولیک شایع است که با تغییرات ساختمانی و عملکردی در سیستم عصبی مرکزی و محیطی همراه است. این بیماری موجب اختلالات فراوان در سیستم های مختلف بدن می شود، از جمله اختلال در عملکرد عروق کوچک، کاهش جریان خون مغزی، پاسخ تاخیری در پتانسیل های تحریکی شنوایی، بینایی و اختلال حافظه و یادگیری گزارش شده است. روش های مختلفی برای بهبود علایم ناشی از افزایش قند خون پیشنهاد شده است که یکی از آنها استفاده از منیزیم است. زیرا منیزیم در انتقال گلوکز از غشاء سلول نقش داشته، و علاوه بر این منیزیم نقش مهمی در متابولیسم گلوکز دارد، که این نقش به دلیل اثرات منیزیم به عنوان کوفاکتور در آنزیم های اکسیداسیون می باشد. علاوه بر این، کاهش منیزیم اثرات رفتاری خاصی را موجب می شود، که مربوط به عمل یک گیرنده خاص یا عمل یک منطقه خاص از مغز باشد.

سیل، طوفان، رانش زمین، تندباد، گردباد، زلزله و آتش سوزی های گسترده از جمله رویدادهایی هستند که پیوسته گروه بزرگی از ساکنان روی زمین را تحت تاثیر قرار می دهند. ایران به عنوان یکی از کشورهای زلزله خیز جهان طی 90 سال گذشته 18 زلزله با قدرت بیش از هفت ریشتر را تجربه کرده که موجب خسارت های عمده مالی، جانی، اقتصادی، اجتماعی و داغدیدگی بخش عظیمی از جامعه شده است. مطالعه انجام شده، بر روی آسیب دیدگان یکی از این زلزله ها در اردبیل و قائن نشان داده 1/75% افراد 15 ساله و بالاتر 3/43% کودکان و نوجوان زیر 15 سال مشکلات روانی داشته اند و در این مطالعه بیشتر بازماندگان خود را نیازمند اطلاعات درست، مشاوره و دخالت روانی- اجتماعی دانسته اند.

با افزایش جمعیت جهان و محدودیت منابع، جوامع به طرز روز افزونی نسبت به بلایا آسیب پذیر تر می گردند. یک آمار منتشره روند صعودی تعداد افرادی که از سال 99-1969 از بلایا متاثر شده اند، از رقم 60 میلیون نفر در سال 1969 به ارقام 380 میلیون نفر در سال 87 و 375 میلیون نفر در سال 91 را نشان می دهد. خسارات اقتصادی ناشی از بروز بلایا طی سالهای 1960تا 1996 از ده میلیارد دلار در سال 1960 به رقم 43 میلیارد ریال در سال 1995 رسیده است. در این میان قاره آسیا بر اساس یک مطالعه انجام شده در سال 1994 بیش از سه برابر قاره افریقا و نزدیک به دو برابر قاره امریکا و اروپا و چهار برابر اقیانوسیه با انواع بلایا مواجه بوده است. یک چهارم جمعیت جهان در حال حاضر در معرض خطرات ناشی از بلایای طبیعی زندگی می کنند. خسارات مالی ناشی از این حوادث در کشورهای در حال توسعه از حدود 40 میلیارد دلار در اواسط دهه 60 به 120 میلیارد دلار در اواخر دهه 80 تا 90 برآورد شده است.

آفلاتوکسین ها Aflatoxins مایکوتوکسین های شدیدا سمی بوده و در اکثر محصولات گیاهی نظیر بادام زمینی، پسته، نارگیل، سویا، ذرت، برنج، پنبه دانه و گندم یافت می شوند و عمدتا توسط قارچ های آسپرژیلوس فلاووس، آسپرژیلوس پارازیتیکوس و آسپرژیلوس نومینوس تولید می شوند. آفلاتوکسین G2، G1 B2، B1 و M2، M1 (متابولیت های که در شیر یافت می شوند) متابولیت های semi-dihydrofuran یا tetrahydrofuran هستند که به حلقه counarin متصل می باشند. زمانی که حیوانات جیره غذایی آلوده به آفلاتوکسین B1 مصرف نمایند، این توکسین در کبد متابولیزه شده و به صورت آفلاتوکسین M1 از شیر و ادرار و مدفوع ترشح می شوند. آفلاتوکسین سمیت حاد، ایمونوسوپرسیو، موتاژنیک، تراتوژنیک و کارسینوژنیک دارا می باشند. ارگان هدف اصلی برای سمیت و سرطان زایی آن کبد است. آفلاتوکسین M1 به حرارت پاستوریزاسیون و اتوکلاو و دیگر روش های مراحل غذایی مقاومت نشان می دهند

اختلالات اسکلتی عضلانی یکی از مسائل و مشکلات عمومی در بین افراد شاغل و همچنین یکی از عوامل مهم ناتوانی می باشد. کمردرد یکی از عوارض بوده و عمده ترین عامل ناتوانی در افراد بالای 45 سال است. مطالعات موجود بیانگر شیوع بالای این دسته عوارض به خصوص در جوامع صنعتی و رو به رشد می باشند. شیوع کمردرد در کارگران اداره پست انگلستان 23% بوده است. بروز کمردرد در رانندگان خودروهای سنگین 4-2 بار بیشتر از حد متوسط در جامعه بوده است. از نظر عوامل موثر بر میزان شیوع کمردرد و سایر اختلالات اسکلتی عضلانی در محیط کار مطالعات فراوانی نشان دهنده این امر هستند که عواملی همچون حمل اجسام سنگین، هل دادن و کشیدن اجسام، آمادگی جسمانی و قدرت عضلانی کارگران، وضعیت بدنی غلط و اجرای ناگهانی و سریع حرکات در حین انجام کار درمیزان شیوع کمردرد موثرند.

اوره حاصل متابولیسم پروتئین می باشد با استفاده از یک مدل ریاضی می توان میزان تولید و برداشت اوره را تخمین زد. میزان برداشت اوره مقایسه ای برای کفایت دیالیز خواهد بود. کنترل فشار خون و کفایت دیالیز و عوامل موثر بر کفایت دیالیز و اثر نوع بافر بر هر یک از این متغیرها از مباحث بسیار مهم در نفرولوژی می باشد. بر اساس Urea kinetic modeling، میزان کفایت دیالیز توسط میزان برداشت اوره در جریان همودیالیز سنجیده می شود. میزان تولید اوره متناسب با مصرف پروتئین می باشد. بافر مایع دیالیز هم در میزان کفایت دیالیز و هم عوارض حین دیالیز، نقش تعیین کننده دارد. به لحاظ تاریخی استات بافر عمده استفاده شده در همودیالیز می باشد. علت استفاده از آن کاهش احتمال رسوب کلسیم به صورت کربنات کلسیم بوده که با بافر بی کربنات دیده می شود. استات یک وازودیلاتاتور محیطی بوده و با کاهش دادن قدرت عضله قلب منجر به افت فشار خون شود. بررسی ارجحیت دو نوع بافر نسبت به هم با در نظر گرفتن نکات مثبت و منفی نسبت داده شده به هر یک از آنها، ارزش علمی و کاربردی در بیماران همودیالیزی مزمن خواهد داشت.

سلامتی موهبتی است که اغلب انسان ها از آن غافل هستند. بی توجهی که ناشی از عدم آگاهی و عدم آموزش باشد همیشه قابل جبران نیست. اپیدمی جهانی دیابت، نقطه عطف یک مشکل اجتماعی عظیم است که اکنون گریبان گیر کشورهای در حال توسعه نیز شده است و همچنین پنجمین علت مرگ و میر در جوامع جهانی است. ناتوانی های ایجاد شده در این بیماری چه از نظر مخارج درمانی و چه از نظر از کارافتادگی، بسیار بالا و یکی از عمده ترین مسائل بهداشتی-درمانی بیماران است. این بیماری یکی از شایع ترین و هزینه سازترین بیماری های مزمن در سراسر جهان به شمار می رود. از سوی دیگر در فرد دیابتی دچار قطع عضو، میزان بقای سه ساله فقط 50% است. لذا یکی از اساسی ترین اصولی که سبب گشته دیابت مورد توجه کشورهای مختلف قرار گیرد افزایش روز افزون و به دنبال آن افزایش هزینه های درمانی این بیماری است.

حساسیت به لاتکس Latex allergy در میان کارکنان مراقبت سلامت از پیشینه ای بلندمدت برخوردار است که از دهه های آخر قرن بیستم استفاده از آن رو به فزونی گذاشته است. حساسیت های پوستی- تنفسی ناشی از لاتکس مشکلی شایع و در پاره ای از موارد تهدیدکننده حیات می باشد. لاتکس از صمغ شیری شکل درخت Hevea brasiliensis که حاوی پروتئین، کربوهیدرات و سایر اجزاء ارگانیک و غیر ارگانیک می باشد، ساخته شده است و محصولات آن در صنایع مختلف و ساخت دستکش، کاتترها، بانداژهای لاستیکی، نوار چسب ها، وسایل همودیالیز، بالون، بادکنک، پستانک، کاندوم، و غیره به کار برده می شود. از کاربردهای مهم آن در مصارف پزشکی استفاده از آن در ساخت دستکش های لاتکس است که به طور وسیعی در حرف پزشکی، دندانپزشکی، پرستاری، مامایی و سایر زیر مجموعه های بهداشت و درمان مورد استفاده قرار می گیرد و سبب حفاظت پوست در برابر رطوبت و آلودگی می شود.

سندرم پیش قاعدگی Premenstrual Syndrome است از رخداد دوره ای ترکیبی از تغییرات بدنی، روانی و یا رفتاری با شدت کافی در مرحله لوئتال سیکل قاعدگی که به اختلال ارتباطات بین فردی و یا مختل شدن فعالیت های طبیعی منجر می شود. PMS را می توان به صورت تکرار دوره ای ترکیبی از تغییرات آزاردهنده بدنی، روحی یا رفتاری در هنگام مرحله ترشحی سیکل قاعدگی که با فعالیت های خانوادگی، اجتماعی و شغلی فرد تداخل می کند تعریف کرد. اصطلاح PMS اولین بار توسط Grin، Dalton توضیح داده شد، اخیرا اصطلاح سندرم سیکل تخمدانی توسط Studd پیشنهاد شده که سندرم را بهتر توصیف می کند زیرا بسیاری از نشانه ها در زمان تخمک گذاری حاصل می شود. برآورد شده است که حدود 40-20% زنان در سنین باروری مشکلات قابل توجهی در ارتباط با سیکل قاعدگی تجربه می کنند. از طرف دیگر، برخی پژوهشگران تخمین می زنند که حدود 95-20% زنان به جهات گوناگون به این سندرم مبتلا هستند.

لکه مغولی Mongolian spot شایع ترین نشانه تولدی است که در شیرخواران مشاهده می شود. لکه های مغولی ماکول های هیپرپیگمانته مادرزادی با اندازه و شکل های متفاوت و حدود نامشخص اند که معمولا به رنگ آبی- خاکستری یا کبود می باشند. اگرچه می توانند به رنگ های آبی- سبز یا قهوه ای هم دیده شوند. لکه های مغولی ممکن است منفرد یا متعدد باشند. این لکه ها در نتیجه نقص در مهاجرت ملانوسیتهای درم به اپیدرم و تاخیر در ناپدید شدن آنها از ناحیه درم به وجود می آیند. شایع ترین مکان درگیر ناحیه ساکروکوکسیژئال و بعد از آن نواحی گلوتئال و کمری است. ایجاد لکه های مغولی در نواحی صورت، سر (اسکالپ) و سطح فلکسور اندام ها نادر است. لکه مغولی در جنس مذکر نسبت به مونث اندکی بیشتر است. میزان بروز لکه مغولی به نژاد و رنگ پوست بستگی دارد.

رضایت شغلی یکی از عوامل مهم در پیشرفت کار یک سازمان می باشد. بررسی در این زمینه نشان می دهد که از سال 1976 در زمینه رضایت شغلی بیش از 3000 مطالعه انجام شده است. بررسی ها همچنین نشان داده اند که با افزایش میزان رضایت شغلی خلاقیت و مولد بودن فرد نیز افزایش می یابد. انگیزه های کاری بیشتر و غیبت از کار کاهش می یابد. غیبت از کار در ساختارهای آموزشی می تواند بیشترین لطمه را به نسبت ساختارهای دیگر به حیات سازمان وارد نماید. مطالعاتی که صرفا در زمینه رضایت شغلی اعضاء هیئت علمی نیز صورت گرفته است نشان می دهد که عوامل متعددی در میزان رضایت شغلی اعضاء هیئت علمی نقش دارند. مطالعه ای که در یکی از دانشگاه های اسکاتلند انجام شده نشان داده است که ارتباط با همکاران و رئیس بخش، ساعات کاری، حجم زیاد کار، آینده شغلی و حقوق سالیانه در میزان رضایت کارکنان نقش دارد.

یک خانم 61 ساله به علت احساس دردهای مکرر فعالیتی در سینه و تنگی نفس فعالیتی در یک ماه اخیر بستری شد و مورد بررسی قرار گرفت. درد سینه بیمار با فعالیت تشدید می شد و با استراحت بهبود می یافت. علائم آنژین بیمار از دو سال قبل شروع شده بود و بیمار ده ماه قبل به علت درد سینه تیپیک با تشخیص آنژین پایدار آنژیوگرافی شده بود و با تشخیص بیماری شدید دو رگ کرونر مورد عمل جراحی بای پس عروق کرونر قرار گرفته بود. گرافت شریانی پستانی داخلی چپ بر روی کرونر قدامی نزولی چپ و گرافت های ورید صافنوس بر روی شریانهای دیاگونال، اوبتوس مارژینال و شریان نزولی خلفی قرار داده شده بود. بیمار سابقه هیپرتانسیون تشخیص داده شده از دو سال قبل، مصرف 10-5 نخ سیگار در روز از 30 سال قبل و دیس لیپیدمی از دو سال قبل می داد ولی دیابت یا سابقه خانوادگی عروق کرونر نداشت. همچنین بیمار حدود شش سال قبل تیروئیدکتومی شده بود.